การอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม หมายถึงการใช้ทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อมอย่างฉลาด โดยใช้ให้น้อย และเกิดประโยชน์สูงสุด โดยคำนึงถึงระยะเวลาในการใช้ให้ยาวนาน และก่อให้เกิดผลเสียหายต่อสิ่งแวดล้อมน้อยที่สุด รวมทั้งต้องมีการกระจายการใช้ทรัพยากรธรรมชาติอย่างทั่วถึง อย่างไรก็ตามในปัจจุบันทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมมีความเสื่อมโทรมมากขึ้น ดังนั้นการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมจึงมีความหมายรวมไปถึงการพัฒนาคุณภาพสิ่งแวดล้อมด้วย การอนุรักษ์ฯนั้น สามารถกระทำได้หลายวิธีทั้งทางตรงและทางอ้อม

1.การอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมโดยทางตรง ซึ่งปฏิบัติได้ในระดับบุคคล องค์กรระดับประเทศ ที่สำคัญคือ

– ใช้อย่างประหยัด คือใช้เท่าที่จำเป็น และเกิดประโยชน์อย่างคุ้มค่ามากที่สุด

– การนำกลับมาใช้ซ้ำ สิ่งของบางอย่างสามารถนำมาใช้ซ้ำได้ เพื่อลดปริมาณการใช้ทรัพยากรและการทำลานสิ่งแวดล้อม

– การบูรณซ่อมแซม สิ่งของบางอย่างใช้แล้วอาจจะชำรุด ถ้ามีการซ่อมแซมก็จะสามารถช่วยยืดอายุได้อีก 

– การบำบัดและฟื้นฟู  เป็นวิธีการที่จะช่วยลดความเสื่อมโทรมของทรัพยากรด้วยการบำบัด เช่นการบำบัดน้ำเสียจากบ้านเรือ โรงงานอุตสาหกรรม ก่อนที่จะปล่อยลงสู่แหล่งน้ำธรรมชาติ และฟื้นฟูเพื่อรื้อฟื้นธรรมชาติให้กลับสู่สภาพเดิม เช่นการปลูกป่าชายเลนเพื่อฟื้นฟูความสมดุลของป่าชายเลนให้กลับมาอุดมสมบูรณ์ เป็นต้น

– การใช้สิ่งอื่นทดแทน เป็นวิธีการที่จะช่วยให้การใช้ทรัพยากรธรรมชาติน้อยลง 

– การเฝ้าระวังดูแลและป้องกัน เป็นวิธีดารที่จะไม่ให้ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมถูกทำลาย

2. .การอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมโดยทางอ้อม สามารถทำได้หลายวิธีดังนี้

– การพัฒนาคุณภาพประชาชน โดยสนับสนุนการศึกษาด้านการอนุรักษ์ทรัพยากรและสิ่งแวดล้อมที่ถูกต้องตามหลักวิชา ซึ่งสามารถทำได้ทุกระดับอายุ ทั้งในระบบโรงเรียนและสถาบันการศึกษาต่างๆ รวมถึงการผ่านสื่อต่างๆ เพื่อให้ประชาชนเกิดความตระหนักถึงความสำคัญของการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

– การใช้มาตรการทางสังคมและกฎหมาย การจัดตั้งกลุ่ม ชมรม สมาคม เพื่อการอนุรักษ์ฯ ตลอดจนการให้ความร่วมมือทั้งทางด้านพลังกาย พลังใจ พลังความคิด ด้วยจิตสำนึกในความมีคุณค่าของสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรที่มีต่อตัวเรา

– ส่งเสริมให้ประชาชนในท้องถิ่นได้มีส่วนร่วมในการอนุรักษ์ ช่วยกันดูแลรักษาให้คงสภาพเดิม ไม่ให้เกิดความเสื่อมโทรม เพื่อประโยชน์ในการดำรงชีวิตในท้องถิ่นของตน สร้างความรู้ความเข้าใจและความตระหนักระหว่างหน่วยงานของรัฐและประชาชน

– ส่งเริมการศึกษาวิจัย ค้นหาวิธีการ และพัฒนาเทคโนโลยี มาใช้ในการบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม เพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุด

– กำหนดนโยบายและวางแนวของรัฐบาล ในการอนุรักษ์และพัฒนาสิ่งแวดล้อมทั้งในระยะสั้นและระยะยาว เพื่อเป็นหลักการให้หน่วยงานและเจ้าหน้าที่ของรัฐที่เกี่ยวข้องยึดถือ และนำไปปฏิบัติรวมทั้งการเผยแพร่ข่าวสารด้านการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ทั้งทางตรงและทางอ้อมด้วย